เราจะมาอธิบายง่ายๆว่าระบบความสัมพันธ์ของคนญี่ปุ่นนั้นค่อนข้างซับซ้อนและแตกต่างกับต่างชาติมาก หากพูดถึงความสัมพันธ์ในบ้านเรา เพิ่งรู้จักแค่คุยกันไม่กี่คำก็สนิทกันกลายเป็นเพื่อนกันได้อย่างง่ายๆ แต่สำหรับที่ญี่ปุ่นนั้น เค้ามีการแบ่งความสัมพันธ์เป็น คนใน (Uchi) และคนนอก (Soto)

ยกตัวอย่างเช่น เราเป็นชาวต่างชาติ สำหรับเราถือเป็นคนนอกของคนญี่ปุ่น และคนญี่ปุ่นด้วยกันเองก็นับว่าเป็นคนใน หรือแม้แต่คนญี่ปุ่นด้วยกันเองก็ยังมีการแบ่งคนในกับคนนอกเช่นเดียวกัน เช่น ความสัมพันธ์ภายในครอบครัวคือคนใน ส่วนอาจารย์ที่โรงเรียนถือเป็นคนนอก แต่ในบางกรณีถ้าความสัมพันธ์พัฒนาจนสนิทกันมากๆก็เปลี่ยนจากคนนอกกลายเป็นคนในได้เช่นเดียวกัน เรียกง่ายๆคือการทำให้อีกฝ่ายยอมรับนั่นเอง

แล้วคนในกับคนนอกมันต่างกันตรงไหน?

สำหรับคนใน เรียกอีกอย่างหนึ่งคือเค้ามองเราเป็น “พวกพ้อง” กล้าเล่าเรื่องส่วนตัวให้ฟังบ้าง กล้าแสดงความรู้สึกของตัวเองออกมาตรงๆ

สำหรับการเป็นคนนอก อย่างที่ทราบกันว่าคนญี่ปุ่นเป็นคนขี้เกรงใจ สุภาพและเก็บความรู้สึกเก่งมาก เราไม่อาจทราบได้เลยว่าลึกๆแล้วเค้าคิดอย่างไร เพราะเค้ามักจะพูดตามใจอีกฝ่ายไม่แสดงความเห็นตัวเอง มักจะใช้ประโยคในรูปสุภาพ “ครับ/ค่ะ” เวลาสนทนา และที่สำคัญคือจะไม่เล่าเรื่องส่วนตัวของตัวเองให้อีกฝ่ายฟังโดยเด็ดขาด เวลาสนทนากันก็มักจะคุยกันแต่เรื่องผิวเผินทั่วไป และอาจไม่มีการชวนไปเที่ยวนอกรอบด้วยกัน เหมือนแก็งค์คนไทยที่เฮฮาไปไหนไปกัน

ในฐานะที่เป็นนักเรียนต่างชาติที่เรียนอยู่ญี่ปุ่น ขอบอกว่าการเป็นคนนอกนี่รู้สึกอึดอัดมากเลยค่ะ ความรู้สึกส่วนตัวบอกเลยว่ามันทำให้เรารู้สึกกังวลว่าเวลาที่เรามองเห็นเค้าเป็นเพื่อน แล้วเค้าล่ะ มองเห็นเราเป็นเพื่อนบ้างรึเปล่า (ใครที่มาเรียนตัวคนเดียวต้องมาเริ่มทำความรู้จักเพื่อนใหม่ น่าจะเข้าใจความรู้สึกนี้ดีนะคะ 5555) คนญี่ปุ่นส่วนใหญ่แล้วมักจะปฏิบัติตัวกับชาวต่างชาติ ต่างกับเวลาคุยกับคนญี่ปุ่นด้วยกัน เรียกง่ายๆคือไม่ค่อยเปิดใจเท่านั้นเอง

เคยถามเพื่อนคนญี่ปุ่นเหมือนกันว่าทำไมคนญี่ปุ่นถึงกลัวการคุยกับคนต่างชาติ ส่วนใหญ่มักตอบเป็นเสียงเดียวกันว่า “อาย” “วัฒนธรรมต่างกัน ทำตัวไม่ถูก” หรือมองอีกแง่หนึ่งคือเค้ามองเราเป็นคนนอกตั้งแต่ต้นแล้วนั่นเอง (ปัญหานี้ส่วนใหญ่มักเกิดกับคนญี่ปุ่นที่ไม่เคยไปใช้ชีวิตที่ต่างประเทศ ทำให้ไม่ค่อยคุ้นเคยกับชาวต่างชาติ)

ยกตัวอย่างจากประสบการณ์จริง นักเรียนญี่ปุ่นบางคนที่รู้จักกับเราตอนอยู่มหาวิทยาลัยในไทย ตอนอยู่ที่ไทยเราดูแลเค้าดีมากอาสาพาไปเที่ยวนู่นนี่คุยเฮฮาจนคิดว่าสนิทจริงๆ แต่พอคนนั้นกลับประเทศแล้วก็เงียบหายไม่ติดต่อมาเลย จนเรากลับมาเรียนที่ญี่ปุ่นอีกครั้งก็เงียบไปจริงๆ เจอแบบนี้แอบสะอึกไปเลยเหมือนกัน

หรืออีกเรื่องคือสมัยที่เรายังอยู่หอพักมหาวิทยาลัย ซึ่งเป็นหอพักรวมนักเรียนต่างชาติและนักเรียนญี่ปุ่น แม้จะเป็นหอที่อยู่ร่วมกัน แต่ก็แบ่งฝ่ายกันอย่างชัดเจน คือนักเรียนต่างชาติจะจับกลุ่มกับนักเรียนต่างชาติ ส่วนนักเรียนญี่ปุ่นก็จะจับกลุ่มแต่กับนักเรียนญี่ปุ่น ถึงจะมีนักเรียนต่างชาติหลายคนที่พูดภาษาญี่ปุ่นเก่งมากก็ตาม เธอก็ยังไม่สามารถเข้าไปอยู่ในกลุ่มนักเรียนญี่ปุ่นได้อยู่ดี จากที่สังเกต (เผือกชาวบ้าน) คือแค่คุยกันผิวเผินไม่กี่คำแล้วก็จบ

เราเองก็มีรูมเมทเป็นคนญี่ปุ่น ด้วยความที่ตัวเองเป็นคนที่ค่อนข้างเฟรนด์ลีในระดับหนึ่งก็พยายามชวนรูมเมทคุย แรกๆเหมือนจะสนิทกันนะคะ แต่สุดท้ายมันไม่ได้มีกิจกรรมอะไรร่วมกัน ไม่ได้เรียนร่วมกัน เรื่องคุยมันก็หมดไปโดยปริยาย แถมรูมเมทเราเองก็มีเพื่อนสนิทกลุ่มคนญี่ปุ่นอยู่แล้ว สุดท้ายก็เงียบๆกันไป แรกๆเหงามากค่ะ เพราะชินกับการชีวิตมีเพื่อนล้อมรอบที่ไทย แต่พออยู่ไปได้สักพักก็เริ่มปรับตัวได้และชินไปเอง 5555

เคยคุยกับรุ่นพี่และเพื่อนๆคนไทยและคนต่างชาติด้วยกันที่อยู่ญี่ปุ่นมานาน ส่วนใหญ่มักตอบเป็นเสียงเดียวกันว่ามีเพื่อนสนิทเป็นชาวญี่ปุ่นจริงๆไม่กี่คน นอกนั้นก็เป็นแค่คนรู้จัก เพื่อนร่วมงาน เพื่อนร่วมชั้นเฉยๆ สำหรับเด็กมหาวิทยาลัยในญี่ปุ่นเวลาในชั้นเรียนทุกคนจะจับกลุ่มคุยกันก็จริง แต่พอเลิกคลาสแล้วต่างคนต่างแยกย้ายกันกลับ บางคนทำเหมือนเป็นคนไม่รู้จักกันเลยก็มี (เหมือนกับสถานการณ์บังคับให้เราต้องหันมาคุยกัน)

แต่จากที่กล่าวมาทั้งหมดไม่ได้หมายความว่าเราเหมารวมว่าคนญี่ปุ่นเป็นแบบนี้ทุกคนนะคะ คนที่เปิดใจยอมรับต่างชาติทำให้สนิทกันได้อย่างรวดเร็วก็มี ดังนั้น หากใครที่มีเพื่อนคนญี่ปุ่นที่เค้าเปิดใจยอมรับว่าเราเป็นคนในแล้ว ถือว่าเป็นเรื่องที่โชคดีมากๆเลยค่ะ เพราะคนญี่ปุ่นถ้าเค้าเปิดใจแล้วเค้าจะดีกับเรามากๆไม่แพ้เพื่อนคนไทยด้วยกันเลยค่ะ