จังหวัดนีงาตะ (Niigata) เดิมทีเป็นจังหวัดที่มีชื่อเสียงมากในเรื่องของการปลูกข้าวและอากาศที่หนาวเย็น โดยเฉพาะเมืองโทคามาจิ (Tokamachi) นั้นเป็นเมืองที่มีอากาศหนาวเย็น ถึงขนาดที่ในช่วงฤดูหนาวมีหิมะทับถมกันสูงสุดถึง 4 เมตรเลยทีเดียว! เรียกได้ว่าหากใครได้ไปเที่ยวจังหวัดนีงาตะในช่วงฤดูนั้นจะได้สัมผัสความหนาวเย็นอย่างแท้จริงเลยล่ะ

ย้อนไปสมัย 70-80 ปีก่อน นวัตกรรมอุปกรณ์กันหนาวนั้นยังไม่ทันสมัย โดยเฉพาะในต่างจังหวัดด้วยแล้วชาวบ้านต้องมีการใช้สิ่งที่หาได้จากชีวิตประจำวันเพื่อประดิษฐ์อุปกรณ์ใช้ดำรงชีวิตในช่วงฤดูหนาว (ที่หนาวมาก) ซึ่งชาวนีงาตะที่ได้ชื่อว่ายืนหนึ่งเรื่องการปลูกข้าว จึงได้ประยุกต์ใช้สิ่งที่เหลือจากการเก็บเกี่ยวอย่าง "ฟางข้าว" มาใช้ทำอุปกรณ์กันหนาวหลายอย่าง เช่น หมวกฟาง เสื้อคลุมฟาง และหนึ่งในหัตกรรมที่ชาวเมืองภาคภูมิใจนั้นก็คือ "รองเท้าฟาง" ที่เรียกว่า "Zori" (ぞうり) นั่นเอง

และรู้หรือไม่ว่า นอกจากจะเป็นอุปกรณ์กันหนาวแล้ว หากบ้านไหนมีฝีมือจนพัฒนาการเป็นช่างฝีมือแล้วล่ะก็ รองเท้าฟางก็สามารถสร้างรายได้ให้กับครัวเรือนในช่วงฤดูหนาวที่กินเวลายาวนานหลายเดือนอีกด้วยนะ

เมื่อวันเวลาผ่านไป รองเท้าฟางที่ครั้งหนึ่งเคยเป็นสีน้ำตาลจากฟางข้าวธรรมดาได้มีการเปลี่ยนแปลง และได้ถูกพัฒนาขึ้นเรื่อย ๆ จากความรักในศิลปะของชาวเมืองจนเกิดเป็น "รองเท้าผ้าที่ทำจากฟางข้าว (布ぞうり)" ที่ผสมผสานความคงทนของฟางข้าว เข้ากับความสวยงามของผ้าญี่ปุ่นจากชุดยูกาตะ (Yukata) และกิโมโน (Kimono) ที่ไม่ได้ใส่แล้ว

ทำให้มูลค่าของรองเท้าฟางเพิ่มขึ้นจากเดิมที่เป็นของใช้ประจำวัน จนกลายเป็นผลงานที่สามารถโชว์จินตนาการ และฝีไม้ลายมือของช่างฝีมือได้เป็นอย่างดี ขอแทรกความรู้เล็ก ๆ น้อย ๆ คือคำว่า "布" อ่านว่า "Nuno" แปลว่า "ผ้า" ดังนั้น 布ぞうり (Nunozori) ก็แปลตรงตัวคือรองเท้าผ้าที่ทำจากฟางข้าวนั่นเองค่ะ

ในปัจจุบันรองเท้าผ้ากำลังเป็นที่นิยมของคนญี่ปุ่นสำหรับการใส่เป็นสลิปเปอร์ (Slippers) หรือรองเท้าใส่ในบ้าน (Room Shoes) เพราะนอกจากจะให้ความอบอุ่นแก่เท้าในช่วงที่อากาศเย็นเป็นอย่างดีแล้ว ยังเป็นการแสดงผลงานฝีมือ และความรักษ์โลกของผู้ทำอีกด้วยนะ เพราะคนญี่ปุ่นนิยมนำวัสดุเหลือใช้หรือผ้า เช่น ผ้าจากเสื้อยืด ผ้าจากชุดยูกาตะหรือกิโมโนที่ไม่ได้ใช้งานแล้ว มาประดิษฐ์เป็นรองเท้าผ้ากันค่ะ

และในครั้งนี้ เราจะพาทุกคนมาสัมผัสประสบการณ์การทำรองเท้าฟางถักผ้ากับช่างฝีมือท้องถิ่นของเมืองโทคามาจิไปพร้อม ๆ กันนะคะ

Home Home Niigata หรือชื่อภาษาญี่ปุ่นว่า "มินนะ โนะ อิเอะ" (Minna no Ie) แปลว่า บ้านของพวกเรา เป็นชื่อที่ตั้งเพื่อแสดงถึงการยินดีต้อนรับทุกคนสู่บ้านที่ให้ความรู้สึกอบอุ่นและสบายใจ พร้อมเปิดทุกสัมผัสไปกับประสบการณ์ใหม่ ๆ ด้วยกัน

ด้วยความที่ตัวบ้านตั้งอยู่ห่างจากสถานีรถไฟสายท้องถิ่นอย่างเจอาร์โดอิจิ (JR Doichi Station) เพียงแค่ห้านาทีเท่านั้น เมื่อเราเปิดหาในแผนที่กูเกิ้ลแมพ (Google Map) ก็จะหาเจออย่างง่ายดาย เรียกได้ว่าเดินทางสะดวกมาก ๆ โดยรถไฟ

หรือถ้าหากใครอยากจะลองเดินทางด้วยรถบัสจากสถานีโทคามาจิ (Tokamachi Station) ก็สามารถทำได้เช่นกัน โดยเริ่มต้นจากป้ายรถบัส Tokamachiekimae (十日町駅前) ให้ขึ้นรถบัสสาย Tsunan Line (津南線) มาลงที่ป้าย Sugatairiguchi (すがたいりぐち) ใช้เวลาประมาณ 15 นาที เมื่อถึงป้ายแล้วข้ามถนนมาฝั่งตรงข้ามก็จะเจอบ้านนี้เลยค่ะ

ตอนแรกที่มาถึงพวกเราถึงกับงงไปสักพักเพราะไม่คิดว่าตัวสำนักงานทัวร์จะเป็นบ้านจริง ๆ แบบที่ตั้งชื่อไว้ เมื่อเปิดประตูเข้าไป ก็พบกับบริเวณห้องโถงชั้นหนึ่งซึ่งจัดไว้เป็นสถานที่ทำเวิร์คช็อป (Workshop) ต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นคอร์สทำอาหาร คอร์สถักรองเท้าฟาง และงานฝีมืออื่น ๆ โดยบรรยากาศและการตกแต่งภายในนั้นจะเป็นโทนไม้สีธรรมชาติดูอบอุ่นสบายเสมือนอยู่บ้านจริง ๆ ด้วย

เมื่อเดินเข้ามาด้านในห้องโถง เราก็ได้พบกับเจ้าหน้าที่ของ Home Home Niigata และอาจารย์ช่างฝีมือชาวญี่ปุ่นที่จะเป็นวิทยากรให้กับพวกเราในวันนี้ ซึ่งทั้งสองท่านกำลังง่วนอยู่กับการเตรียมอุปกรณ์สำหรับคอร์สสอนทำรองเท้าฟางถักผ้าอยู่นั่นเองค่ะ

(※ในบทความนี้ เราจะแทนคำเรียกอาจารย์ผู้สอนว่า "เซนเซ" ตามแบบฉบับของชาวญี่ปุ่นกันนะคะ)

หลังจากได้กล่าวแนะนำตัวเป็นภาษาญี่ปุ่นอย่างง่าย ๆ เซนเซก็ยิ้มต้อนรับพวกเราอย่างอบอุ่น พลางหยิบรองเท้าฟางสีส้มสดที่มีลวดลายสวยงามสไตล์ญี่ปุ่นที่ทำเตรียมเอาไว้เป็นตัวอย่างมาให้ดู พร้อมกันนั้นเซนเซก็ยังเล่าถึงความเป็นมาตั้งแต่ในสมัยก่อนว่า เซนเซเริ่มสนใจทำงานฝีมือประเภทงานจักสานมาตั้งแต่สมัยเป็นนักเรียน โดยเริ่มจากงานง่าย ๆ เช่น รองเท้าฟางนี่ล่ะ

ทำไปทำมาจนเกิดความชำนาญบวกกับเป็นคนชอบงานศิลปะอยู่แล้ว จึงพัฒนาฝีมือและประยุกต์เอางานศิลปะใส่ไปในผลงานมาเรื่อย ๆ มากกว่า 30 ปีจนกลายเป็นช่างฝีมือประจำท้องถิ่น ซึ่งในปัจจุบันมีเหลืออยู่เพียงไม่กี่คนเท่านั้นในจังหวัดนีงาตะ และในประเทศญี่ปุ่น

นอกจากรองเท้าฟางและรองเท้าผ้าแล้ว เซนเซยังชื่นชอบงานจักสานที่ทำจากฟางข้าวประเภทอื่น ๆ อีกด้วยเช่น รองเท้าฟางแบบบูทยาว หมวกฟาง กระเป๋า ฯลฯ ซึ่งในสมัยก่อนในช่วงฤดูหนาว ผลิตภัณฑ์จากฟางข้าวเหล่านี้เป็นที่นิยมมากเนื่องจากคงทนและให้ความอบอุ่นได้เป็นอย่างดี

จากงานฝีมือรองเท้าฟางแบบปกติ ช่างฝีมือท้องถิ่นได้ประยุกต์นำเอาวัสดุเหลือใช้อย่างผ้าจากชุดยูกาตะหรือกิโมโนที่ไม่ได้ใช้งานแล้ว เอามาถักทอร้อยลงบนโครงรองเท้าฟาง พร้อมกันนั้นก็นำผ้าบางส่วนมาห่อหุ้มฟางข้าวที่ผูกรวมกันเป็นเส้นยาวเพื่อทำเป็นส่วนของหูรองเท้า ซึ่งเซนเซเลือกใช้ผ้าจากกิโมโนมาทำในส่วนนี้ เพื่อให้มีลวดลายและเนื้อผ้าที่โดดเด่นออกมาจากบริเวณตัวรองเท้านั่นเองค่ะ

เกริ่นกันไปเยอะแล้ว เรามาพูดถึงวิธีทำจริง ๆ กันดีกว่า สำหรับในขั้นตอนแรกนี้ เซนเซจะให้เราตัดสินใจเลือกสีของผ้าเพื่อนำมาถักเป็นรองเท้า โดยจะเป็นสีอะไรก็ได้ตามแต่จินตนาการของเราเลย แต่เซนเซบอกใบ้ให้นิดหน่อยว่า ถ้าเป็นโทนสีที่ตัดกันก็จะออกมาสวยงามน่าดูชม

เมื่อเราเลือกสีของผ้าได้แล้ว เซนเซก็อธิบายให้ฟังว่า เราจะต้องค่อย ๆ ถักผ้าไปเรื่อย ๆ จนถึงส่วนที่อยากจะเปลี่ยนสีแล้วค่อยหยุด จากนั้นค่อยขึ้นสีใหม่ โดยทำวนไปตามที่เราอยากจะทำรองเท้าผ้าในจินตนาการของตัวเองขึ้นมา เมื่อเราวางรูปร่างและสีของรองเท้าได้คร่าว ๆ แล้ว เซนเซจึงนำเชือกฟางที่ร้อยขึ้นรูปสำหรับเตรียมทำเป็นรองเท้ามาให้เราเริ่มถักผ้าใส่เข้าไปค่ะ

ตอนแรกพวกเรานึกว่าการถักรองเท้าจะมีอุปกรณ์หรือเครื่องมือสำหรับถักเสียอีก เอาเข้าจริงก็คือ "การใช้นิ้วเท้า" ของเรานี่ล่ะค่ะ! เป็นอุปกรณ์สำหรับถักรองเท้าผ้า โอ้โห! เปิดประสบการณ์งานหัตถกรรมพื้นบ้านของจริงเลยนะเนี่ย สำหรับเพื่อน ๆ ที่อยากมาเข้าเวิร์คช็อป แนะนำให้ใส่ถุงเท้าแบบเป็นนิ้วเท้าแบบของเซนเซมานะคะ จะได้ไม่ต้องเท้าเปล่าแบบพวกเรา ฮ่า ๆ และสาว ๆ ที่สนใจควรใส่กางเกงมานะคะ เพื่อความสะดวกในการลุกนั่ง

เอาล่ะ กลับมาที่วิธีการทำรองเท้าผ้ากันต่อค่ะ

เซนเซจะทำตัวอย่างให้ดูก่อนว่า ต้องร้อยเชือกฟางอย่างไร ทำท่าวางขาวางเท้าแบบไหน เพื่อให้ได้รองเท้าที่มีความกว้างตามขนาดที่ต้องการค่ะ จากนั้นจึงเริ่มกรรมวิธีการร้อยผ้าเข้าไปในเชือกฟางเพื่อการการถัก ซึ่งตรงจุดเริ่มต้นนี่แหละเป็นส่วนที่งุนงงที่สุดเลย เพราะต้องร้อยขึ้นร้อยลง สลับวนซ้ายไปขวา ขวาไปซ้าย เป็นแพทเทิร์นซ้ำไปซ้ำมา แต่เซนเซและผู้ช่วยก็น่ารักมาก ๆ คอยดูแลและช่วยเหลือตลอดเลยค่ะ

คอร์สเวิร์คช็อปนี้ จะเริ่มตั้งแต่เวลา 13.30 น. จนถึง 16.00 น. (ประมาณสองชั่วโมงครึ่ง) สำหรับการทำรองเท้าผ้าจนเสร็จหนึ่งคู่ ซึ่งพวกเราต่างก็ทำตามเซนเซอย่างตั้งใจ และพยายามในการถักผ้าอย่างสุดฝีมือ

ไม่น่าเชื่อเลยว่า ระหว่างการถักผ้าร้อยสลับขึ้นลงซ้ายไปขวาวนไปวนมาซ้ำ ๆ นั้น ทำให้พวกเราสามารถรวบรวมสมาธิได้จนรู้สึกว่าเวลาผ่านไปอย่างรวดเร็ว และสงบนิ่งกว่าปกติ แต่ระหว่างทางก็มีการพูดคุยกับเซนเซและผู้ช่วย สลับกับเสียงหัวเราะอย่างสนุกสนานอยู่ตลอดเวลา

สนุกสนานแค่ไหน เอาเป็นว่า เวลาผ่านไปหนึ่งชั่วโมงเกือบครึ่งแล้ว รองเท้าของเรานั้นยังไม่เสร็จหนึ่งข้างเลยค่ะ เพราะมัวแต่ถักเพลินจนรองเท้าเล็กเกินไปบ้าง เบี้ยวบ้าง ต้องรื้อแล้วแก้ใหม่กันไปหลายรอบ ฮ่าๆ

เล่าต่อจากด้านบน รองเท้าผ้านั้นจะเริ่มถักจากด้านล่างของรองเท้าขึ้นไปด้านบน โดยเมื่อถักไปเรื่อย ๆ แล้วเราจะต้องทำการกะขนาดของรองเท้าไม่ให้แคบเกินไป พร้อมกับต้องดึงผ้าเข้ามาให้แน่นชิดกันพอดีไม่แน่นหรือหลวมไปจนกว่าจะได้ความยาวที่ 15 เซนติเมตร จากนั้นเซนเซจะให้เลือกลายผ้าที่จะใช้เป็นสายรัดหรือหูของรองเท้าและทำการผูกเข้าไปในพื้นรองเท้าที่เราถักมา ซึ่งขั้นตอนนี้ต้องใช้ทักษะและความชำนาญ ทางเซนเซจึงเป็นคนทำให้ค่ะ

ในการร้อยหูรองเท้าเข้าไปในพื้นรองเท้านั้น ค่อนข้างซับซ้อนและเซนเซบอกว่ามือใหม่นั้นส่วนใหญ่ไม่สามารถทำได้ในครั้งเดียว ต้องอาศัยการฝึกฝนจนชำนาญก่อน ซึ่งพอได้นั่งดูเซนเซทำแล้ว ก็เห็นด้วยตามนั้นอย่างไม่มีข้อกังขาใด ๆ เลย และหลังจากใส่หูรองเท้าเรียบร้อยแล้ว เซนเซก็ส่งรองเท้ากลับมาให้พวกเราทำการถักผ้าต่อไปจนกว่าจะเป็นรูปรองเท้าที่เกือบสมบูรณ์ค่ะ

ส่วนในการถักผ้านั้น บอกได้เลยว่า ถ้าขึ้นต้นได้แล้ว ขั้นตอนถัดไปก็ง่ายแล้วค่ะ ในครึ่งหลังนี่ใช้เวลาน้อยกว่าช่วงครึ่งแรกเยอะเลย (ค่อยโล่งใจขึ้นหน่อย ไม่งั้นสองชั่วโมงครึ่งไม่น่าจะทันสองข้างแน่ ๆ)

เมื่อเราถักผ้าและเปลี่ยนสีผ้าต่อไปจนจบความยาวของขนาดรองเท้าที่เราต้องการแล้ว ทางเซนเซจะเป็นคนทำขั้นตอนจบการผูกปมผ้าและเชือกฟางให้เราค่ะ โดยขั้นตอนสุดท้ายนี้ ต้องตลบเชือกฟางจากด้านล่างดึงขึ้นมาข้างบนให้ม้วนกลับมาเป็นส่วนของส้นรองเท้าพอดี ซึ่งต้องอาศัยแรงและทักษะเช่นกันค่ะ

อ้อ ลืมบอกไปว่า ความยาวของรองเท้าเราก็ใช้วิธีพื้นบ้านอีกเช่นเคย คือการถักไปวัดกับเท้าของเราไปว่าได้ความยาวและความกว้างที่ต้องการหรือยัง ฮ่า ๆ

และเมื่อฉากสุดท้ายมาถึง เซนเซจะให้เราเป็นผู้ลงมือใช้กรรไกรตัดเชือกฟางส่วนเกินและตัดแต่งปมผ้าที่ไม่เรียบร้อยให้เสร็จสิ้น

และแล้ว...เราก็ได้ "รองเท้าผ้าจากฟางข้าวร่างสมบูรณ์ที่มีเพียงคู่เดียวในโลก!" มาเป็นของเราแล้วค่ะ!

โอ้โห ไม่เคยคิดเลยว่า การได้ชื่นชมผลงานฝีมือที่เราทำเองนั้น มันจะสร้างความภูมิใจได้มากขนาดนี้

จากตอนแรกที่เห็นแค่เชือกฟางหนึ่งเส้นและผ้าเป็นม้วนกลม ๆ ใครจะคิดว่าด้วยสิบนิ้วมือและสิบนิ้วเท้าของเรา จะเสกให้กลายเป็นรองเท้าผ้าสไตล์ญี่ปุ่นที่เอาไปใช้งานได้จริงแบบนี้นะคะ (ปัจจุบันนี้พวกเราก็ยังนำรองเท้านี้ไปใส่ที่ห้องในบ้านกันจริง ๆ ค่ะ ใส่นุ่มสบายเท้ามาก ไม่แพ้รองเท้าทั่วไปเลย)

ยิ่งในระหว่างทาง พวกเราสังเกตเห็นสิ่งหนึ่งที่เกิดขึ้นไม่บ่อยนักในยุคแห่งการเสพย์ติดมือถือนี้ นั่นก็คือ "สติ สมาธิและความสงบ" ที่เกิดจากการจดจ่อในสิ่งที่กำลังทำอยู่ตรงหน้า ซึ่งทำให้พวกเราเพลิดเพลินจนหลุดออกจากกระแสของความเร่งรีบไปชั่วขณะเลยค่ะ

ต้องขอบคุณเซนเซและคุณผู้ช่วยจาก Home Home Niigata ที่ช่วยเนรมิตให้เกิดรองเท้าผ้าที่มีเพียงคู่เดียวในโลกนี้และช่วงเวลาแห่งความสงบขึ้นมาได้จริง ๆ ค่ะ เป็นการเปิดประสบการณ์ที่ดีมาก ทำให้ได้ความรู้เกี่ยวกับงานหัตถกรรมจักสานคุณค่างานพื้นบ้านที่มีมาแต่โบราณมากขึ้นด้วย

สำหรับการมาเที่ยวญี่ปุ่นนั้น นี่เป็นโอกาสที่เราจะได้ใกล้ชิดและได้พูดคุยกับช่างฝีมือท้องถิ่นที่หาตัวจับได้ยากอยู่ตรงนี้แล้วค่ะ ถึงแม้ว่าเซนเซจะพูดคุยได้เฉพาะภาษาญี่ปุ่น แต่ทางผู้ช่วยจะคอยช่วยแปลและให้คำแนะนำเป็นภาษาอังกฤษได้นะคะ ที่สำคัญเซนเซและเจ้าหน้าที่ชวนคุยเก่งมาก ใครที่กังวลว่าจะมีปัญหาเรื่องภาษานี่หมดห่วงเลยค่ะ สนุกสนานกันแน่นอน

และสำหรับคอร์สนี้ผู้เข้าเวิร์คช็อปจะได้ถักผ้าและออกแบบลวดลายรองเท้าเป็นหลัก ส่วนขั้นตอนไหนที่ต้องอาศัยประสบการณ์และฝีมือช่าง ทางเซนเซจะเป็นคนทำให้ และผู้ช่วยก็จะคอยแนะนำอยู่ข้างเราตลอดเวลาเลยค่ะ ส่วนอุปกรณ์หลัก ๆ ที่ใช้ในเวิร์คช็อปนี้ ก็จะเป็นเชือกฟาง ผ้า กาว กรรไกร และนิ้วเท้า! ของเรานั่นเอง

สุดท้ายนี้เราขอฝากไว้ว่า...โปรดระวังอาการตะคริวกิน หากท่านไม่ค่อยได้ใช้งานนิ้วเท้าเท่าใดนัก

สำหรับรายละเอียดต่าง ๆ ของเวิร์คช็อปนี้ ดูได้ตามข้อมูลด้านล่างนี้
・เว็บไซต์สำหรับจองเวิร์คช็อปรองเท้าฟาง / รองเท้าผ้าจากฟางข้าว (Traditional Sandal Craftwork (Making Straw/Cloth Sandals) ) https://homehome.jp/en/tours/zori-handcraft-2/ (ภาษาอังกฤษ)
・ราคาเข้าร่วมเวิร์คช็อป：รองเท้าฟาง : 4,300 เยน / คน รองเท้าฟางถักผ้า : 4,600 เยน / คน
(รวมค่าอุปกรณ์ สถานที่ และประกันอุบัติเหตุแล้ว รวมไปถึงได้รองเท้ากลับไปเป็นของที่ระลึกด้วย)
※ สามารถเปิดคลาสสอนได้หากมีผู้เข้าร่วมตั้งแต่สองคนขึ้นไป และต้องจองคอร์สล่วงหน้าผ่านช่องทางออนไลน์ก่อนเท่านั้น

・การเดินทางไปยัง Home Home Niigata：เดินเท้า 5 นาทีจากสถานีเจอาร์โดอิจิ (JR Doichi Station)
・ที่อยู่：〒949-8551 新潟県十日町市馬場丁１２５３−２

นอกจากนี้ยังมีโปรแกรมทัวร์และเวิร์คช็อปที่น่าสนใจอื่น ๆ อีกมากมาย ดูได้ที่
・เว็บไซต์อย่างเป็นทางการของ Home Home Niigata：https://homehome.jp/en/ (ภาษาอังกฤษ)